In een inbreidende stad wonen meer inwoners – en staan er dus meer woningen – op hetzelfde oppervlak. Dat betekent dat die stad moet beantwoorden aan een groeiende vraag naar mobiliteit, en moet omgaan met een hogere druk op de openbare ruimte, op stedelijke ecologische structuren en op maatschappelijke voorzieningen. Dat betekent dat het karakter van de stedelijke ruimte transformeert. Verdichting is daarmee niet alleen een kwantitatieve maar ook een kwalitatieve verandering: een dichtere stad is een andere stad. In dit jaarprogramma wil gastprogrammamaker Violette Schönberger die kwalitatieve veranderingen onderzoeken. Hoe zien de benodigde transformaties eruit en wat betekenen ze voor een stad als Eindhoven? Speciale aandacht is er voor het thema gezondheid. Lees hier haar visie op het programma:
De meeste steden maken zowel perioden van groei als van krimp mee tijdens hun bestaan. De huidige vraag naar woonruimte in onze steden is dan ook niets nieuws. Toch bevinden we ons in een uitdagend en uniek tijdperk: de ambitie is om steden vooral laten groeien via inbreiding in plaats van via uitbreiding. Verdichting in plaats uitdijing. De opgave van ruimtelijke inpassing is op zichzelf al uitdagend genoeg, maar de hoge sociale, ecologische en economische standaarden die moeten worden behaald om de stad (en de wereld) leefbaar te houden maken de verdichtingspuzzel extra complex. Een toename van aantallen is daarmee niet alleen een numerieke verschuiving, maar ook een kwalitatieve, wezenlijke verandering: een dichtere stad is een andere stad. Een stille woonwijk wordt een levendige wijk; een groengebied wordt een stadspark; een verlaten fabriekszone wordt een bruisende place-to-be. Uiteraard hebben deze transities effect op alle zittende en toekomstige stadsbewoners, van jong tot oud.
We kunnen als ontwerpers en bestuurders niet vervallen in louter functionele oplossingen voor al deze groeiparameters. De stad – en zeker een gezonde stad – is méér dan een serie van technische, numerieke oplossingen. De stad is een cultureel geheel, waarbinnen een cultureel-ruimtelijke ervaring, gedeelde belevingen van bewoners en de poëtische kant van gebouwen en de waarden die zij vertegenwoordigen een grote rol spelen. De verkenning van de impact van inbreiding op de bestaande stad staat centraal in het jaarprogramma ‘Music of change’. Deze serie lezingen gaat over die overstijgende vraag: wat betekent verdichting voor de beleving van de inwoners van de stad, en dan in het bijzonder voor Eindhoven? Hoe kunnen we ervoor zorgen dat een verdicht Eindhoven ook een beter, gezonder Eindhoven wordt?
Die gezondheid manifesteert zich op verschillende schaalniveaus, en zowel in letterlijke als spreekwoordelijke zin. Kunnen stedelingen worden verleid tot een gezonde(re) leefstijl als afstanden makkelijk met de fiets of te voet kunnen worden overbrugd, of is daar meer voor nodig? Kunnen de laagste inkomensgroepen, vaak woonachtig in sociale woningbouw aan de randen van de stad, verleid worden tot een gezondere leefstijl? Speelt stedenbouw daarin een rol? Wat betekent verdichting voor het (meer intensieve) gebruik van stedelijke groen en daarmee voor de biodiversiteit en de weerbaarheid van stedelijke ecologie? Hoe kunnen groene en blauwe structuren, die van groot belang zijn voor de leefbaarheid, wedijveren met de andere ruimtevragen in een steeds dichter bevolkte stad?
Voor het formuleren van een fatsoenlijk antwoord op deze vragen is het nodig om de verschillende aspecten van verdichting te beschouwen – zowel afzonderlijk als in samenhang met elkaar. Daar komt nog bij dat iedere transformatie een proces in de tijd is. Veranderingen voltrekken zich vaak schoksgewijs, en hebben op iedere bevolkingsgroep (ouderen, jongeren, werkzoekenden, migranten etc.) een andere impact. Een stad – en zeker het economisch bruisende Eindhoven – ontwikkelt zich bovendien op meerdere snelheden tegelijkertijd. Niet iedereen zal de vaart der volkeren zullen bijbenen; hoe gaan we om met achterblijvers? Wat betekenen al die snelheden binnen een lokale context, en hoe verhoudt de grote schaal zich tot specifieke lokale vraagstukken? Wat kunnen we leren van andere inbreidende steden? Waren er elders onvoorziene valkuilen, en hoe is met die valkuilen omgegaan?
Binnen het narratief van gezonde verdichting kan en mag niet worden voorbijgegaan aan de huidige stad, en ook zeker niet aan de krachten en kwetsbaarheden van iedereen die haar bewoont of bezoekt. Het belang daarvan hebben we allemaal gezien tijdens de corona-pandemie. Hopelijk zal de post-covid stad zich meer richten op brede welvaart dan die van daarvoor. Met dat doel in het achterhoofd is de centrale vraag dan ook steeds: zijn er modellen van duurzame inbreiding te bedenken die aansluiten op het unieke karakter van Eindhoven – modellen waarvan alle bewoners in gelijke mate profiteren? De vijf thematische lezingen met uiteenlopende gasten, verkennen de volgende thema’s: gezondheid, ecologie (groen); morfologie; narratief (het verhaal of imago van de stad) en economie. Check de agenda voor de eerstvolgende bijenkomst
Violette Schönberger is architect en stedenbouwkundige. Ze ontwerpt, onderzoekt en onderwijst wat ze ‘complexe stedelijkheid’ noemt. Op www.fromscratch.work schrijft Violette columns over architectuur en stedenbouw en dat doet ze incidenteel ook voor de Volkskrant. In 2019 won haar essay ‘Paradijs van imperfectie’ de Geert Bekaertprijs voor de architectuurkritiek. Na ervaringen bij toonaangevende architectenbureaus en de overheid startte ze dit voorjaar met Tim Peeters haar eigen ontwerp- en onderzoeksbureau: Falsework.