Maandag 9 mei 2022 stond Architectuurcentrum Eindhoven stil bij de ruimtelijke toekomst van stadsdeel Woensel en de vernieuwing van Winkelcentrum Woensel. Directe aanleiding voor dit gesprek vormden de onderzoeken en ruimtelijke visies die momenteel in ontwikkeling zijn. Te gast waren Han Dijk (Posadmaxwan), Felix Wigman (BRO), Henri Kolen (gemeente Eindhoven) en Adriaan Geuze (West 8). Ze hadden alle vier veel oog voor ontwikkelpotentie van het gebied, maar dan moeten er wel kansen worden gekoppeld…
Woensel is een bijzonder stadsdeel, dat voornamelijk vorm kreeg tijdens de groeistuip die Eindhoven doormaakte in de jaren 1960-1975. Er wonen meer dan 100.000 inwoners en het stadsdeel bestaat uit 7 wijken en 37 buurten. Woensel Noord telt zo’n 28.000 woningen en Woensel Zuid zo’n 38.000. Nu zo’n vijftig jaar oud staat het gebied aan de vooravond van een grote opknapbeurt om het ook geschikt te maken voor de actuele uitdagingen op het gebied van energie en klimaat. Wooncorporaties en gemeente hebben samen met BPD de sociale en ruimtelijke opgaven in het stadsdeel in kaart gebracht. Op deze verkenning ging Han Dijk uitgebreid in.
Woensel bestaat voornamelijk uit typische wederopbouwwijken met gestempelde stroken rijtjeswoningen of woonhoven. Deze hebben een introvert karakter en door de open en ruime opzet is de auto hier uitgegroeid tot het belangrijkste vervoersmiddel. De wegen omsluiten de verschilleden wijken en zorgen ook voor ruimtelijke barrières. De wijken missen een aantal nieuwe mobiliteitslagen. Zo is het fietsnetwerk nog niet goed ontwikkeld, ondanks dat het gebied daar volop mogelijkheden voor heeft. Het zou bovendien gebaat zijn bij een aantrekkelijk multimodaal netwerk, dat dus niet alleen gericht is op autoverkeer, maar ook op logistiek, fiets, voetgangers, openbaar vervoer.
Ook constateerde Dijk dat de voorzieningen gefragmenteerd over het stadsdeel zijn verdeeld. Hij pleitte ervoor om lokale initiatieven en ondernemerschap meer ruimte te geven (ook in expertise en opleidingen) en deze op strategische plekken in de buurt te verankeren. In deze typische wederopbouw zone speelt groen van oudsher een belangrijk rol. Het landschap kan uitstekend functioneren als drager van een klimaatadaptieve, aantrekkelijke en doorlopende openbare ruimte. Tegelijk constateerde Dijk dat het stadsdeel niet veel extra bebouwingsruimte heeft. Het grootste deel is bebouwd of privéruimte (voor- en achtertuinen). De auto neemt veel ruimte in beslag, vooral voor parkeren. Het toevoegen van woningen in het gebied is dus een uiterst zorgvuldige opgave.
Ook benoemde Dijk enkele sociale problemen die spelen in het stadsdeel. In 2017 werd in opdracht van de G32, het stedennetwerk van middelgrote steden in Nederland onderzoek gedaan in twaalf wijken naar de oorzaken van de afnemende leefbaarheid. Jagershoef was een van die wijken. Hier wonen zo’n 3500 mensen. De Woenselse wijk verloedert nog niet maar vertoont wel de eerste symptomen van een neerwaartse spiraal, zo meldt in het onderzoeksrapport. De sociale samenhang in de wijk staat onder druk. In de eengezinswoningen zijn veel allochtone gezinnen komen wonen naast vergrijsde autochtonen. ‘De andere leefstijlen en omgangsvormen leveren soms spanningen en onbegrip op’.
Uit de analyse van Dijk blijkt dat de Woenselse wijk Vaartbroek ‘midden’ scoort op de sociale veiligheidsranglijst en een lage score op sociaaleconomisch gebied heeft. Er zijn veel eenpersoonshuishoudens met zwakke economische positie en er is sprake van schuldenproblematiek.
Op basis van deze analyses zijn door Posadmaxwan een aantal doelen geformuleerd die verwerkt zijn tot bouwstenen. Dit biedt de mogelijkheid voor een integrale aanpak van de problemen in Woensel. Deze bouwstenen zijn toegepast op Vaartbroek en Winkelcentrum Woensel. Aan de aan hand van de case Vaartbroek lichtte Dijk deze strategieën toe waarbij ruimtelijke voorstellen zijn gekoppeld aan sociale initiatieven.
Momenteel ontwikkelt Certitudo plannen voor de vernieuwing van Winkelcentrum Woensel. West 8 heeft hiervoor een visie ontwikkeld, die ook al media-aandacht heeft gegeneerd. Op deze visie ging Adriaan Geuze aan het slot van de bijeenkomst uitgebreid in. Hij wil van het winkelcentrum een ‘nieuw stadshart’ maken en riep het publiek op na te denken over het karakter van dit nieuwe stadshart: Wat past hier? Hoe moet het er uit gaan zien? Het thematische uitgangspunt voor de visie die West 8 presenteerde is de voor Eindhoven typische lintbebouwing. Deze heeft in het verleden tot een aangename mengelmoes van bebouwing en uiteenlopende functies geleid. Een mengelmoes die past bij een stadshart: ‘mensen willen niet één ding maar twee, of meer. Ze willen winkelen maar ook op het terras’, stelde Geuze.
In Woensel was een fraai historisch lint aanwezig, de Woenselsestraat , maar dat is bij de bouwplannen in wederopbouwperiode eigenlijk genegeerd. Er zijn nog slechts wat fragmenten van dat lint herkenbaar in het bestaande weefsel. De huidige ruimtelijke opzet van Winkelcentrum Woensel genoeg aanleiding om iets van die lintbebouwing opnieuw te introduceren. Geuze stelt voor dat te doen op de huidige parkeervelden, zowel aan de west- als oostkant van het winkelcentrum. De Genovelaan zou dan een parkachtig karakter kunnen krijgen. Daarnaast is er nogal wat gesloopt in het stadsdeel dat wellicht in de toekomst van het gebied een rol zou kunnen stelen, zoals de verschillende molens die er ooit stonden. Geuze denkt aan projecten vergelijkbaar met de herbouw van het VOC-schip de Batavia in Lelystad. Het gaat daarbij niet in de eerste plaats om het eindresultaat maar om het activeren en stimuleren van jonge mensen in een gezamenlijk leertraject waarbij ambacht en ondernemerschap centraal staan. Onderwijs is cruciaal voor de ontwikkeling van dit stadshart, stelde hij.
Ook benadrukte Geuze het belang om de oversteekpunten bij vrij drukke verkeersaders vriendelijker in te richten en wees hij op het belang van een sociaal en economisch programma. Daarbij past bijvoorbeeld de aanstelling van een kwartiermaker die jonge ondernemers of andere initiatieven gaat begeleiden: ‘Er moet gewoon meer reuring komen.’
Het gesprek over de toekomst van Woensel vond plaats op maandag 9 mei in Natlab. Gasten: Han Dijk (Posadmaxwan), Felix Wigman (BRO), Henri Kolen (gemeente Eindhoven) en Adriaan Geuze (West 8). Verslag: Rene Erven.